همشهری‌آنلاین ـ مریم سرخوش: اختلالات اسکلتی ـ عضلانی و دردهای مزمن ناشی از آن تا یک دهه گذشته در بسیاری از کشورها رشد ۳۵ درصدی داشته و حالا این اختلالات طی چند سال اخیر در کشورمان هم با کاهش سن و شیوع یک آسیب عضلانی جدید همراه شده است؛«آرتروز ران».
آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد، اکنون آسیب‌هایی مثل گردن‌درد و کمردرد در گروه سنی ۲۰ تا ۴۵ سال و حتی کودکان و نوجوانان افزایش یافته و آمار مراجعات آنها به مراکز درمانی چندین برابر شده است. استفاده طولانی‌مدت آنها از سیستم‌های الکترونیکی ازجمله تلفن همراه باعث شده تا سبک زندگی کم‌تحرک‌شان پررنگ‌تر و آسیب‌های اسکلتی – عضلانی افزایش پیدا کند. البته به گفته متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی نه‌تنها تغییر سبک زندگی سنتی به ماشینی و افزایش استفاده از تجهیزات الکترونیک بلکه توجه به زیبایی اندام و ورزش‌های غیراصولی هم باعث شده جوانان بیشتر در معرض این آسیب‌ها قرار بگیرند یا زیر تیغ جراحان بروند.
به‌گفته متخصصان ارتوپد، یکی از شایع‌ترین آسیب‌های اسکلتی – عضلانی در کشور، آرتروز زانو به‌دلیل نشستن‌های طولانی است. نکته اینجاست آسیب‌هایی که در کشورهای اروپایی شایع بوده، اکنون ایرانیان را هم درگیر کرده است. پیش از این انجمن کایروپراکتیک آمریکا نسبت به شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی هشدار داد و اعلام کرد که اختلالات ستون فقرات و کمردرد مهم‌ترین عامل از کارافتادگی و ناتوانی در سراسر جهان است و حدود ۸۰ درصد افراد از کمر درد یا گردن درد رنج می‌برند. آنها تأکید کرده‌اند که کمردرد پس از سرماخوردگی، بیماری‌های پوستی و آرتروز شایع‌ترین علت مراجعه به پزشک است. حالا نه‌تنها سالمندان که گروه‌های سنی جوان با مهم‌ترین اختلالات ستون فقرات ازجمله کمردرد، درد گردن، بیماری دیسک و انحنای غیرطبیعی ستون فقرات مواجه شده‌اند.
متولدان ۸۰ و ۹۰؛ مستعد آسیب
به‌دلیل وضعیت و تغذیه نامناسب یا فشار و استرس هم‌اکنون قشر پویای جامعه از همان سنین پایین درگیر چنین مشکلاتی شده‌اند. این مسئله باعث می‌شود در آینده با جامعه پیری مواجه شویم که جوانی‌اش با آسیب‌های فیزیکی و جسمی سپری شده است. حتی پیش‌بینی می‌شود تداوم چنین وضعیتی باعث شود طی ۱۰ تا ۱۲ سال آینده تخت‌های بیمارستان‌ها از بیمارانی که با دردهای این چنینی مواجه شده‌اند، پر شود.
یاسر حلال‌خور، فیزیوتراپیست با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: «این آسیب‌ها حتی به گروه‌های سنی دهه ۸۰ و ۹۰ هم رسیده و بدن آنها را مستعد هرگونه آسیبی کرده است. چرا که در گذشته ماشین نبود و رفتن کودکان به مدرسه هم با پیاده‌روی همراه می‌شد، اما اکنون اغلب کودکان هیچ تحرکی برای رسیدن به مدرسه ندارند و اغلب با ماشین تردد می‌کنند. زندگی‌های آپارتمان‌نشینی، قرار نگرفتن در معرض آفتاب به میزان کافی و نبود جنب و جوش به‌دلیل کمبود فضاهای موجود باعث شده ساختار و تراکم استخوانی کودک به میزان کافی افزایش پیدا نکند.»
حلال‌خور معتقد است که تجهیزات الکترونیکی به‌صورت بسیار تهاجمی به ساختار بدن انسانها آسیب می‌زنند: «سبک بسیار بد زندگی افراد به‌ویژه کسانی که دائم در حال کار کردن با کامپیوتر هستند، باعث شده بیشترین آسیب‌ها به گردن و شانه‌ها وارد شود. سازمان نظام پزشکی و انجمن فیزیوتراپی و ارتوپدی وضعیت مناسب برای استفاده از این تجهیزات را تعریف کرده اما در بسیاری از مشاغل چنین استانداردهایی وجود ندارد. کارمندان بانک ساعت‌های زیادی را در وضعیت نامناسب مقابل کامپیوتر می‌نشینند. وضعیتی که هر روز تکرار می‌شود و آنها و سایر افرادی که وضعیت کاری مشابه دارند به‌دلیل قرار گرفتن سر جلوتر از تنه، پس از مدتی دچار گردن‌درد می‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «پشت میز نشستن بلندمدت باعث ضعیف شدن عضلات کمر و کوتاه شدن عضلات شکم و تغییر در زوایای مهره‌ها می‌شود که عامل دیسک است. کارمندان در معرض چنین آسیب‌هایی هستند و بهتر است هر یک‌ساعت یک‌بار چند دقیقه از جای خود بلند شوند و راه بروند تا لگن و مهره‌های کمر آنها به حالت طبیعی برگردد.»
به‌گفته این فیزیوتراپیست حتی اگر بیمار برای فیزیوتراپی و رفع درمان اقداماتی رو به بهبودی انجام دهد اما همان وضعیت نامناسب کاری برای او تکرار شود، باز هم بازگشت درد وجود دارد: «تا وقتی که وضعیت اصلاح نشود، چنین آسیب‌هایی وجود خواهد داشت و تداوم آن باعث می‌شود فشار به ریشه‌های عصبی وارد شود و درد، گزگز، کرختی در ناحیه شانه، بازو و حتی نوک انگشتان احساس شود. در نهایت هم بیمار مجبور به انجام اعمال جراحی می‌شود.»
این پزشک با تأکید بر اینکه هر فرد حداقل یک‌بار در طول عمر خود کمردرد یا گردن‌درد را تجربه خواهد کرد، توضیح می‌دهد: «محوریت بدن با ستون فقرات است و اکنون این آسیب‌ها افزایش پیدا کرده‌اند. سبک زندگی کنونی احتمال ابتلا به مشکلات ستون فقرات را افزایش داده است. به وضوح در بسیاری از افراد زیر ۴۰ تا ۴۵ سال، انحنای گردن که باید به سمت عقب باشد، اکنون از بین رفته و گردن صاف شده که منجر به آسیب‌های جدی در این قسمت از بدن می شود. این در حالی است که با چند حرکت و ورزش ساده، می‌توان موقعیت نامناسب را تاحدودی اصلاح کرد.»
ماهیت ورزش کردن تغییر کرده
به‌گفته حلال‌خور علاوه بر سبک زندگی بی‌تحرک، ناشی از ماشینی شدن جامعه، ورزش کردن هم‌اکنون با تغییر ماهیت همراه شده است، به‌گونه‌ای که جوان‌ها نه با انگیزه سلامتی و حفظ قدرت بدنی، بلکه به‌دلیل داشتن اندامی زیبا اقدام به ورزش می‌کنند و ورزش کردن در جهت تخریب کردن بدن پیش رفته است: «در بسیاری از مراکز ورزشی، حرکت‌های ورزشی که در حال انجام است، اشتباه و به‌شدت آسیب‌زاست. در این میان حتی برخی مربیان در این خصوص آموزش‌های لازم را ندیده‌اند و ورزش‌هایی که توصیه می‌کنند، جزو همین مواردی است که به ساختار فیزیکی بدن این افراد آسیب می‌زند.»
این متخصص ستون فقرات و ارتوپدی درباره اینکه آیا آماری از جمعیت مبتلا به آسیب‌های اسکلتی – عضلانی وجود دارد، می‌گوید: «آمار رسمی در این‌باره وجود ندارد اما در مراکز فیزیوتراپی به‌صورت تصاعدی با افزایش مراجعات افراد به‌دلیل این آسیب‌ها مواجه شده‌ایم. این وضعیت در مطب پزشکان هم به‌دلیل افزایش مراجعات بیماران قابل مشاهده است. تعداد مراجعات به اندازه‌ای بالا رفته که برخی پزشکان فرصت معاینه بیمار را هم ندارند و به سرعت ام‌آرآی، اسکن و عکس تجویز می‌کنند و آنها را به‌سوی اتاق عمل سوق می‌دهند، جراحی‌هایی که برخی از آنها کاملا غیرضروری هم به‌نظر می‌رسد.»
به‌گفته حلال‌خور سال ۹۵-۹۶بررسی درباره ضرورت نداشتن برخی از اعمال جراحی ستون فقرات از سوی وزارت بهداشت انجام شد که نتایج آن نشان داد برای ۷۰درصد بیماران این جراحی‌ها ضروری نبوده است: «عواملی ازجمله نبود فرهنگ، سیستم ارجاع مناسب، پزشک خانواده، نظارت‌های کافی و… باعث شده که بیماران بی‌دلیل زیر تیغ جراحی قرار بگیرند و اگر این افراد در گروه سنی زیر سالمندی باشند، از چرخه جامعه برای انجام فعالیت و پویایی حذف می‌شوند.»
در گذشته این میزان آسیب وجود نداشته
یحیی سخنگویی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی هم آرتروز زانو و ران را ۲بیماری جدی در حوزه آسیب‌های اسکلتی – عضلانی می‌داند و به همشهری می‌گوید: «در جامعه ایرانی، نشستن دوزانو و چهارزانو به‌مدت زیاد باعث شده تا آرتروز زانو در کشور ما شایع شود. از سوی دیگر نشستن طولانی روی صندلی و مبل به‌طوریکه زانو به‌صورت کامل خم نمی‌شود، به مرور زمان منجر به کوتاهی عضلات اطراف زانو می‌شود و باعث زانو درد است.»
اما به‌گفته این متخصص یک آسیب دیگر هم‌اکنون در ایران شایع شده است: «نبود فشار زیاد روی بستر ران باعث آرتروز ران می‌شود. این آسیب در کشورهای اروپایی شایع و در جامعه ما رو به افزایش است. استفاده از یک توالت ایرانی با وجود فشاری که به بستر ران وارد می‌کند می‌تواند یک عامل پیشگیری‌کننده از این آرتروز مطرح باشد.»
به‌گفته سخنگویی، استفاده از میز و صندلی در ادارات به‌گونه‌ای است که ارگونومی (تطبیق کار با انسان) رعایت نشده است: «ما به آدم‌های بسیار انعطاف‌پذیر تبدیل شده‌ایم که خودمان را با شرایط موجود منطبق می‌کنیم. یعنی اگر میز کوتاه‌تر از حد استاندارد باشد، آنقدر خم می‌شویم که فعالیت را ادامه دهیم. این مسئله باعث می‌شود ستون فقرات و مهره‌های گردن با فشار زیادی مواجه شوند و به مرور زمان آسیب ببینند.»
او همچنین ورود تجهیزات الکترونیکی ازجمله گوشی‌های موبایل بدون آموزش و اطلاع‌رسانی درباره آسیب‌های آنها را چالش دیگر زندگی‌های امروزی عنوان می‌کند و می‌گوید: «این آسیب‌ها در تمام گروه‌های سنی حتی کودکان و دانش‌آموزان هم رقم خورده است. استفاده از این وسایل از سوی کودکان باعث شده که آنها عارضه سر به جلو داشته باشند، وقتی که سر جلوتر از تن است، ۳برابر وزن سر به گردن فشار وارد می‌شود و در دراز مدت آسیب‌زاست، چون عضلات باید فشار زیادی را تحمل کنند که سر را نگه دارند. اغلب افراد بزرگسال هم که از این وسایل استفاده می‌کنند، سر خمیده و روبه‌پایین دارند و این مسئله مشکل‌ساز شده است.»
این پزشک در پاسخ به این سؤال که آیا زمان بروز چنین آسیب‌هایی مشخص است هم توضیح می‌دهد: «قرار نیست با استفاده کوتاه‌مدت این مشکلات بروز پیدا کند و زمانی هم برای پیش‌بینی بروز این آسیب‌ها نمی‌توان اعلام کرد، چرا که جثه، قدرت و فعالیت‌های افراد با هم متفاوت است اما همه آنها شبیه یک لیوانی هستند که قطره قطره آب در آن ریخته می‌شود، وابسته به اندازه و حجم لیوان، در نهایت لبریز خواهد شد و این آسیب بروز می‌کند.»
یک میز و نیمکت برای ۶ سال آموزشی
سخنگویی نسبت به کاهش سن آسیب‌های اسکلتی -عضلانی هشدار می‌دهد و می‌گوید: «بر خلاف گذشته اکنون دیسکوپاتی، کمردرد و گردن‌درد در گروه‌های سنی بسیار جوان شایع شده است. این ناهنجاری‌های بدنی که ناشی از رعایت نشدن ارگونومی است به‌تدریج در حال بروز کردن است. در مدارس میز و نیمکت‌هایی وجود دارد که کودک از کلاس اول تا ششم باید پشت همان بنشیند. قد آنها هر سال بلندتر می‌شود اما هیچ تغییری در میز وجود ندارد، بلکه این دانش‌آموز است که باید خودش را خمیده کند تا بتواند از میز و نیمکت استفاده کند. این مسئله باعث می‌شود ستون فقرات آنها با خمیدگی شکل بگیرد. در چنین شرایطی اگر کودک فعالیت ورزشی غیراصولی داشته باشد، شدت آسیب ناشی از این خمیدگی بیشتر هم می‌شود.»
به تأکید این متخصص ساده‌ترین روش برای جلوگیری از چنین آسیب‌هایی این است که هر سازمان و ارگانی، به فکر افراد تحت پوشش خود باشد. رعایت ارگونومی در کار بسیار اهمیت دارد و باید استانداردهای تجهیزات کاری متناسب با افراد تامین شود.
سخنگویی درباره اینکه اگر برای کاهش این آسیب‌ها برنامه‌ریزی نشود آیا آسیب‌های وارده به گروه‌های سنی جوان و نوجوان در آینده قابل درمان خواهد بود یا خیر؟ پاسخ می‌دهد: «قطعا قابل درمان است اما ممکن است مزمن شود و درمان آن طولانی‌مدت خواهد بود. اما باید به این نکته هم توجه داشت که به هر حال ناراحتی جسمی، ناراحتی‌های روانی را هم به همراه دارد که به مشکلات جدی در این حوزه اضافه شده است.»
علائم آسیب‌های اسکلتی ـ عضلانی در کودکان
تغییر سبک زندگی و افزایش آسیب‌های اسکلتی – عضلانی نه‌تنها در ایران که در سایر کشورهای دنیا هم وجود دارد، اما اینکه جامعه ما به‌گونه‌ای باشد که آسیب‌های بیشتری را نسبت به جوامع دیگر تجربه کند و وضعیت بدتری داشته باشد، به هیچ عنوان درست نیست.
منصور رایگانی، رئیس انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: «سبک زندگی در هر برهه زمانی تغییراتی را تجربه می‌کند که عوارض و خوبی‌هایی هم دارد. تغییر سبک زندگی در ایران که باعث یکجانشینی، بی‌تحرکی و ایستایی شده با افزایش مشکلات سلامتی مواجهیم، ازجمله مشکلات قلبی و عروقی و آسیب‌های اسکلتی – عضلانی.»
به‌گفته این متخصص به‌دلیل کم‌تحرکی سیستم قلبی و عروقی نمی‌تواند به‌صورت کامل فعالیت کند و افراد در سنین پایین‌تر دچار فشار خون، قند خون و مشکلات قلبی و عروقی می‌شوند، همچنین بی‌تحرکی اسکلتی و عضلانی هم باعث افزایش آسیب در اندام‌هایی ازجمله عضله، بافت‌های اتصال‌دهنده عضلات به استخوان و مفاصل و خود مفصل و بافت مفصل و سیستم عصب (در اندام و ستون فقرات) شده است.
او درباره کاهش سن آسیب‌ها و علائم واضحی که خانواده‌ها از بروز چنین آسیب‌هایی آگاهی داشته باشند هم توضیح می‌دهد: «قوز کردن بیش از اندازه، کج راه رفتن یا کج گذاشتن پا، نداشتن تعادل و لنگیدن از علائم اولیه و اخطاردهنده چنین آسیب‌هایی هستند. استفاده مداوم از تلفن‌های همراه در این گروه سنی باعث ایجاد قوز در ستون فقرات پشتی و گرد شدن ناحیه فوقانی پشت و تحتانی گردن، کوتاهی عضلات جلو سینه (ایجاد مشکل در تنفس و کاهش حجم ریه)، خستگی عضلاتی درد مزمن گردن می‌شود. در بزرگسالان هم فرد را مستعد فتق و دیسک گردن می‌کند.»
به‌گفته رایگانی ۲ نکته مهم درباره این سبک از زندگی امروزی وجود دارد؛ اول اجتناب از نشستن طولانی‌مدت (بیش از نیم‌ساعت در یکجا) و دوم کاهش وزن: «ضروری است هر فردی و در هر موقعیتی اگر مجبور به نشستن بیش از نیم‌ساعت در یکجا بود، یک تا دو دقیقه بلند شود و تغییر وضعیت دهد. این مسئله باعث می‌شود بسیاری از مشکلات قلبی، عروقی، ریوی، ستون فقرات و… کاهش پیدا کند. افزایش وزن هم به‌صورت مستقیم در ایجاد و تشدید آرتروز زانو و کمردرد تأثیر مستقیمی دارد.»
