اقتصاد 24: هره برداری از تمام پتانسیل‌های موجود کشورها برای پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای و بین المللی، برنامه حساب شده بسیاری از دولت‌ها در جهان است. روندی که در آن با استفاده از ظرفیت‌های فضای رسانه و شبکه‌های گسترده تلویزیونی، دولت‌ها سعی می‌کنند که هم هژمونی فرهنگی خود را گسترده‌تر کنند و هم این که کسب درآمد بیشتری را برای کشورهای خود رقم بزنند. صادرات سریال (در کنار دیگر محصولات فرهنگی) مدت‌هاست که به منظومه صادرات کالا و خدمان در جهان اضافه شده و در این میان، کشورهایی هستند که سالانه میلیون‌ها دلار از این طریق درآمد کسب می‌کنند.
موج بازی مرکب و تهدید سریالی وزیر خارجه ایران
در روز‌های اخیر دو موضوع بیشتر از همیشه توجه‌ها را به مساله سریال سازی در جهان جلب کرد. یکی موضوع توجه جهانی به سریال «بازی مرکب» از کشور کره جنوبی بود که تولید نتفلیکس است.«بازی مرکب» در مجموع نقد‌های بسیار مثبتی دریافت کرد. این سریال در هفته اول انتشار، به یکی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های نتفلیکس در ۹۰ کشور تبدیل شد و ۲۸ روز پس از انتشار با بیش از ۱۱۱ میلیون ببیننده، رکورد سریال «بریجرتون» را شکست و به پربیننده‌ترین مجموعه این شبکه تبدیل شد.
این سریال در ایران نیز بینندگان بسیاری را به خود جلب کرد و به نظر می‌رسد کشور کره جنوبی موفق شد با پربیننده شدن این سریال بالاخره در عرصه سریال سازی خود را از ترکیه جلو بیاندازد. ترکیه و کره جنوبی در سال‌های اخیر رقبای بسیار جدی یکدیگر در تولید و صادرات سریال در جهان بوده اند.موضوع دوم که باعث توجه به مساله سریال سازی در جهان شد، سخنان عبدالهیان، وزیر خارجه ایران بود. سخنانی که هر چند اوج فقر ایران در دیپلماسی خارجی اش را به رخ می‌کشید، اما نکته جالبی را نیز در خود مستتر داشت، این که کدام کشورها در سریال سازی در جهان پیشتاز شده اند و چه درآمد‌هایی برای خزانه خود به ارمغان می‌آورند.
کدام کشورها در صدر سریال سازی جهان؟
در این میان باید توجه کنیم که آمریکا، هم چنان در حوزه سریال سازی در صدر قرار گرفته است و اکنون دهه‌هاست که سریال‌های تلویزیونی آمریکایی در بسیاری از کشورهای جهان روی صحنه تلویزیون‌ها یا صفحه نمایش رایانه‌ها بینندگانی پیدا کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد با تاخیری ۵ دهه ای، کم کم کشورهای دیگری نیز وارد این حوزه شده‌اند. کمپانی‌های آمریکایی در سال ۲۰۱۵ بیش از ۷۰ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۶ حدود ۸۰ میلیارد دلار از محل تولید سریال‌ها درآمد داشته‌اند.
تلویزیون Fox در سال ۲۰۱۴ تنها بیش از یک و نیم میلیارد دلار درآمد داشته و کمپانی HBO نیز تنها در فصل دوم سال ۲۰۱۵ به درآمد ۹۷۱ میلیون دلاری رسیده است. این آمار در حالی است که پیش بینی درآمد این کمپانی‌های فیلمسازی و به خصوص شرکت نتفلیکس در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ و همزمان با شیوع ویروس کرونا و آغاز قرنطینه‌های سراسری در بسیاری از کشورها تا حداقل ۲ برابر نیز افزایش داشته است.از طرفی، «بالیوود» در هند که سال هاست از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فیلم‌های سینمایی در جهان محسوب می‌شود، نیز چند سالی است که سعی می‌کند خود را در ساخت سریال‌ها پیدا کند.
ترکیه و پیشرفت افسانه‌ای در صادرات سریال به جهان
سال ۲۰۰۴ ترکیه ۱۰میلیون دلار از سریال‌سازی و صادرات آن به کشورهای دیگر سود می‌برد، این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۲۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۶ ترکیه به بیش از ۷۵ کشور مجموعه‌های تلویزیونی فروخت و حجم این صادرات در سال ۲۰۱۶ بیش از ۳۵۰ میلیون دلار رسید.ترکیه حالا حتی از رقبای اروپایی اش نیز پیش افتاده و به پدیده‌ای در حوزه ساخت و صادرات سریال‌های تلویزیونی بدل شده است.
سریال‌های ساخت ترکیه، از آمریکای لاتین تا کشورهای عرب زبان و حتی کشورهای شرق آسیا، بیننده پیدا کرده و این در حالی است که بر اساس میزان فروش، ترکیه اکنون بعد از آمریکا در مقام دومین کشور با بیشترین صادرات سریال در دنیا قرار دارد. مقامی که به نظر می‌رسد حالا کره جنوبی با سریال «بازی مرکب» توانسته است از ترکیه برباید و به خود اختصاص دهد.
ترکیه در سال ۲۰۱۹ تا ۱۰ برابر صادرات فرش ایران به جهان سریال فروخت
ترکیه در سال ۲۰۱۹ موفق شد ۵۰۰ میلیون دلار از صادرات سریال به ۸۰ کشور جهان توانست درآمد کسب کند.
برای درک مقایسه ارقام درآمد کافی است به این توجه کنید که صادرات فرش دستباف ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۳۸ میلیون دلار بوده و در سال ۲۰۱۹ با کاهش قابل توجهی به ۷۳ میلیون دلار رسیده و در مقابل پیش بینی می‌شود که ترکیه در سال ۲۰۲۰ صادرات سریال‌های خود را تا ۹۰۰ میلیون دلار افزایش داده و در مقابل کل صادرات فرش ایران از ۵۰ میلیون دلار نیز کمتر شده و توجه کنید صادرات سریال ترکیه توانسته به برابری با صادرات پسته ایران در این سال به جهان برسد.
نکته مهم امااین است که همه درآمدزایی این کشور از محل سریال‌هایش نیست. بعد از پخش این سریال‌ها فروش برخی کالا‌های ترکی در این کشورها بیشتر و گردشگری ترکیه با افزایش تا ۸۰ درصدی مواجه شد.ترکیه می‌گوید که تا سال ۲۰۲۳ میلادی، درآمدش از این حوزه را به حداقل یک میلیارد دلار خواهد رساند. روزنامه «دیلی صباح» در ترکیه، در سال ۲۰۱۹ تخمین زده بود که درآمد حاصل از فروش سریال‌های ترکیه‌ای در بیش از ۱۵۰ کشور جهان، به حدود ۵۰۰ میلیون دلار برسد و این در حالی است که در این کشورها، به واسطه محبوبیت سریال‌ها و فرهنگ ترکی، فروش دیگر کالا‌ها و خدمات ترکیه هم افزایش پیدا کرده است. هر مجموعه تلویزیونی ترکیه دست کم شامل ۴۰ اپیزود است که هر اپیزود ۱۳۰ دقیقه است و معمولا سالانه ۵۲۰۰ ساعت از برنامه‌های تلویزیون‌های محلی را به خود اختصاص می‌دهد.
سیاسی بازی با صادرات سریال ترکیه
از مشتریان پر و پا قرص سریال‌های ترکیه‌ای می‌توان به چین، روسیه، کره و ژاپن اشاره کرد. این محبوبیت به حدی رسیده که نشریه معتبر و سینمایی ورایتی درباره‌اش نوشت: «به نظر تنها راهی که برای متوقف کردن سریال‌های ترکیه‌ای باقی مانده است، قطع پخش آنها در شبکه‌ها است هر چند که این کار هم احتمالا دیگر جواب نمی‌دهد.».
در عربستان نیز محمد بن سلمان ولیعهد سعودی تمام تلاش خود را به کار بسته تا جلوی پخش سریال‌های ترکیه‌ای را در شبکه‌های عربستانی بگیرد. بن سلمان ترکیه را متهم می‌کند که به دنبال احیای خلافت عثمانی در منطقه است. نتفلیکس به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت پخش آنلاین هنگام درخواست، سریال‌های ترکیه‌ای زیادی را در دسترس قرار داده است. این شرکت ثروتمند علاوه بر این پروژه‌های متعددی برای تولید محتوای مخصوص به خود در ترکیه تعریف کرده است. حالا با وجود نتفلیکس سریال‌های ترکیه‌ای در ۱۹۰ کشور پخش خواهند شد!
مساله «قدرت نرم» و اقتصاد فرهنگ با سریال سازی
اما به غیر از ترکیه، رقبای دیگری هم در این حوزه دستی برآتش دارند و در حال کسب «قدرت نرم» (Soft power) با استفاده از «اقتصاد فرهنگ» هستند. «قدرت نرم» اصطلاحی به نسبت جدید در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است که مقصود از آن، به دست‌آوردن برتری و کنترل بر سایرین، با استفاده از ابزار‌های صلح‌آمیز است.
اگر «قدرت سخت» را به قدرت موشکی و توان نظامی نسبت می‌دهیم «قدرت نرم» را به بخش‌های فرهنگی و اجتماعی منسوب می‌دانند. کاری که برای مثال سریال «فرندز» یا دوستان در همه سه دهه اخیر توانسته انجام بدهد یکی از همین کاربردهاست. سریالی که در ۱۰ فصل نه تنها توانست بخشی از فرهنگ آمریکایی را به جهان بقبولاند که در همه دو دهه اخیر محصولات مرتبط با آن نیز به فروش رفته اند و باعث در آمد زایی شده اند.
در این میان اگر بخواهیم از سریال‌های تولید آمریکا بگذریم، کشورهایی، چون هند، ترکیه، کلمبیا و مکزیک نیز توانسته اند در صادرات این محصول خود بسیار موفق باشند.
کره جنوبی و گرفتن میدان از دست رقبا
در این میان، اما یک کشور دیگر نیز نام خود را موفق شده است به عنوان تولید کننده برتر این محصول فرهنگی به جهان تحمیل کند. سریال‌های ساخت کره‌جنوبی در ایران نیز محبوب هستند و برای درک این محبوبیت و موج طرفداران جدید آن همین بس که حالا در موسسات آموزش زبان، تدریس زبان کره‌ای یکی از گرایش‌های پرطرفدار است.
تاخت و تاز «کی دراما» در کنار «کی پاپ»
«کی‌دراما» به صنعت سریال‌سازی کره گفته می‌شود که هم، چون «کی پاپ» که به تولیدات موسیقی این کشور گفته می‌شود در جهان بسیار پرطرفدار شده است.صنعت سریال‌سازی کره جنوبی نیز مانند موسیقی، ابتدا میان کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی طرفدار پیدا کرد. سپس کم کم کشورهای دیگر نیز جذب سریال‌های کره‌ای شدند.
ایرانیان با سریال جواهری در قصر با صنعت کی‌دراما آشنا شدند. شخصیت اصلی این سریال که یانگوم نام داشت، شخصیتی حقیقی و اولین پزشک زن در کره بوده است. نام یانگوم بار‌ها در تاریخ چوسان تکرار شده و سریال محصول سال ۲۰۰۳-۲۰۰۴ است. بعد از یانگوم، سریال‌های تاریخی دیگری نیز از تلویزیون ایران پخش شد که در این میان «افسانه جومونگ» به شهرتی خارق العاده در ایران دست یافت.
در آمد ۱۰.۸ میلیارد دلاری کره جنوبی از سریال سازی و در آمد ۱۱ میلیارد دلاری ایران از فروش نفت
کره جنوبی در سال ۲۰۰۳، حدود ۱۶۷ میلیون دلار از محصولات تلویزیونی خود را به سراسر دنیا صادر کرد، این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲۷۳ میلیون دلار رسید. این کشور در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین هدف‌های نتفلیکس در سرمایه‌گذاری بوده؛ به طوری که هم‌اکنون بیش از ۴۰ هزار نفر عوامل بومی در این کشور برای نتفلیکس کار می‌کنند و سریال می‌سازند، مانند آن چه درباره ترکیه گفته شد، کره جنوبی نیز کشورهایی با فرهنگ نزدیک به خود را هدف صادرات فرهنگی قرار داده است، به طور مثال در سال گذشته میلادی از ۱۰ عنوان سریال پربیننده در کشور ویتنام، پنج سریال محصول کره جنوبی بود.
اما سریال‌های این کشور در دیگر نقاط جهان نیز با استقبال تماشاگران مواجه می‌شوند و آورده مالی بالایی برای صنعت هنر‌های نمایشی کره جنوبی داشته است. برای مثال سریال «جواهری در قصر» (یانگوم) که در ایران نیز مشهور است، در طول دو دهه به ۱۵۰ کشور جهان صادر شده است. این مجموعه که در سال ۲۰۰۳ با ۱۵ میلیون دلار بودجه ساخته شد، بیشتر از ۱۰۰ میلیون دلار برای شرکت کره‌ای سازنده اش درآمدزایی کرد.
کره جنوبی در مجموع طی سال گذشته میلادی یعنی در سال ۲۰۲۰ موفق شد که ۱۰.۸ میلیارد دلار از محل صادرات محتوای فرهنگی و محصولات صنعت سرگرمی خود درآمد کسب کند؛ رقمی که از صادرات محصولات لوازم خانگی و آرایشی و بهداشتی فراتر رفته است.برای درک بهتر ارقام درآمد از سریال سازی ترکیه به این توجه کنید که طبق گزارش سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۰، درآمد خالص صادرات نفت ایران ۱۱ میلیارد دلار بوده است. در واقع تنها صادرات سریال‌های کره جنوبی به جهان با رقم صادرات نفت ایران در مدت مشابه تقریبا برابری می‌کند.
سرمایه گذاری سنگین نتفلیکس در کره جنوبی
کمپانی نتفلیکس نیز از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ بیش از ۷۰۰ میلیون دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده و ۲ استدیوی بزرگ در این کشور ساخته است. استدیوی اول با ۹۰۰۰ مترمربع مساحت در YCDSMC و استدیوی دوم با ۷۰۰۰ مترمربع مساحت در استدیو سامسونگ قرار دارد. هر دو مجموعه، خارج از شهر سئول (پایتخت کره جنوبی) هستند.ارزش صادرات صنعت سرگرمی کره جنوبی، شامل بازی، موسیقی، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی طی سال گذشته ۶.۳ درصد رشد کرده است؛ آن هم در حالی که ارزش کل صادرات این کشور تحت تاثیر رکورد ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا ۵.۴ درصد افت کرده بود.
داده‌های مرکز آمار کره جنوبی همچنین نشان می‌دهد که نرخ رشد اشتغال در بخش تفریح و سرگرمی این کشور در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ میلادی بیش از ۲۷ درصد بوده؛ در حالی که این نرخ در بخش صنعت کره جنوبی به عنوان موتور محرک اقتصاد این کشور تنها ۲۰ درصد بوده است. در همین حال، بنیاد کره‌ای تبادل فرهنگی بین‌المللی (KOFICE) نیز با انتشار گزارشی اعلام کرده که رشد مخاطب فیلم‌ها، سریال‌ها و موسیقی تولید شده از سوی هنرمندان کره جنوبی موجب افزایش ۵.۵ درصدی فروش محصولات مصرفی این کشور مانند لوازم آرایشی، پوشاک و محصولات غذایی شده است.
این در حالی است که شرکت نتفلیکس اعلام کرده که همکاری سال گذشته این شرکت با صنعت فیلم و سریال کره جنوبی، در مجموع موجب تزریق ۱.۹ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور شده است.این گزارش همچنین حاکی است که ۱۳ درصد گردشگران خارجی که در سال ۲۰۱۹ میلادی به کره جنوبی سفر کرده‌اند، تحت تاثیر مشاهده فیلم و سریال‌های کره‌ای و تنها با هدف تجربه فرهنگ عامه و حضور در رویداد‌های فرهنگی به این کشور آمده بودند و در مجموع نیز ۲.۷ میلیارد دلار در کره جنوبی هزینه کرده‌اند.
این ارقام و وضعیت صادرات سریال و کالا‌های فرهنگی توسط ترکیه و کره جنوبی در حالی است که اخیرا چین و ژاپن نیز به این روند پیوسته اند و سعی می‌کنند بازار خود را به دست آوردند، در کنار این کشورها هند و مصر از شرق جهان و کشورهای آمریکایی جنوبی از غرب جهان نیز حالا سودای رسیدن به این درآمد را دارند. جهان امروز بیشتر از همیشه جهان به رخ کشیدن قدرت نرم است و ایران همچون بسیاری دیگر از موارد از این قافله نیز به طور کامل جامانده است.
