چه کسانی ایران را «خشک» کردند؟
تولید فولاد در کویر، نشانهای بارز از توزیع «رانت اقتصادی» است
سایت فرارو در گزارشی نوشت: تخمین زده میشود اکنون حدود ۸۰۰ هزار حلقه چاه در ایران وجود داشته باشد که به صورت روزانه، در حال مکیدن سفرههای زیرزمینی و تجدیدناپذیر آب در ایران هستند. با این همه، واضح است که سود ناشی از احداث و بهرهبرداری از این چاه ها، عمدتاً به جیب شرکتهای بزرگ کشاورزی (و نه کشاورزان و دهقانان جزء) سرازیر میشود. به عبارتی، باز هم این سرمایه دارانِ بزرگ هستند که منتفعان اصلی هستند.
از دیگر سو، در حالی که صادرات محصولات کشاورزی با آب بریِ بسیار بالا (همچون هندوانه) هم تنها در اختیار عدهای معدود قرار دارد و به طور طبیعی شامل بخش بزرگی از جمعیت چند میلیون نفری کشاورزان در ایران نمیشود، میتوان نتیجه گرفت که همچنان این «ابرثروتمندان» هستند که در حال تخلیه منابع آب تجدیدناپذیر ایران هستند.
آنکه در بیابان «کشتی» میساخت
اما این تنها نمونه از غلبه سودآوری «رانتخواران» بر منافع میلیونها ایرانی نیست. آمارهای «انجمن جهانی فولاد» (World Steel Association) نشان میدهد که ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی، با تولید نزدیک به ۳۰ میلیون تن فولاد، در جایگاه دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان قرار داشته است. به این ترتیب، ایران حتی بیش از کشورهایی مانند فرانسه و بریتانیا، که هر دو در فهرست ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان هستند، فولاد تولید میکند.
با این همه، نگاهی به فهرست ۲۰ کشور نخست تولیدکننده فولاد در جهان، نشان میدهد که ایران و مصر (در جایگاه ۲۰) تنها کشورهای کم آب در این فهرست هستند. این در حالی است که بررسی فهرست شرکتهای فولادی در ایران هم نشان میدهد که بسیاری از آنها، دقیقاً در خشکترین مناطق ایران تاسیس شده اند، تا آنجا که گاهی این موضوع تعجب برانگیز به نظر میرسد.
مثلاً، مجتمع فولاد مبارکه (اصفهان)، کارخانه صبا فولاد زاگرس (شهرستان بروجن)، ذوبآهن امیرکبیر اراک (استان مرکزی)، فولاد کویر دامغان (استان سمنان)، شرکت فولاد فسا (استان فارس)، فولاد یزد (استان یزد)، صنایع فولاد کرمان (استان کرمان) و چندین و چند مثال دیگر.
فولاد صنعتی بسیار آببر است و برای خنک سازی، نیاز به منابع آب روان (همچون رودخانه ها) و یا منابع بزرگ آب (همچون دریاچهها و اقیانوس ها) دارد. بنابراین، به نظر میرسد باز هم میتوان مکانیابی و جانمایی این صنایع در دل کویر و دشتهای خشک ایران را به منافع طبقاتی در طول دهههای گذشته گره زد.
بررسیها نشان میدهند که برای تولید هر یک کیلوگرم فولاد، حدود ۷۰۵ کیلوگرم آب مورد نیاز است. هر کیلوگرم آب را میتوان برای سهولت محاسبه، تقریباً برابر با یک لیتر آب در نظر گرفت.
به این ترتیب، با در نظر گرفتن ظرفیت تولید حدود ۳۰ میلیون تن فولاد در ایران در هر سال، که معادل ۳۰ میلیارد کیلوگرم است، صنعت فولاد ایران سالانه به حدود ۲۱ تریلیون لیتر آب یا چیزی در حدود ۲۱ میلیارد مترمکعب آب احتیاج دارد.
البته واضح است که کارخانههای فولاد الزاماً از آبِ پشت سدها استفاده نمیکنند، بلکه بسیاری از آنها چاههایی اختصاصی دارند و در کنار ۸۰۰ هزار حلقه چاه دیگر در ایران، به صورت روزانه سفرههای زیرزمینی ایران را خالی میکنند. میتوان پرسید کدام گروههای اجتماعی نفع برندگانِ اصلی از تولید و صادرات فولاد در ایران هستند؟ آنها طبیعتاً مردم معمولی کوچه و بازار نیستند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر