طعم «شکلات تلخ» برای کودکان کار

تاریخ ارسال 15.03.2021

«شکلات تلخ» با محوریت پرداختن به مشکلات و آسیب‌های اجتماعی به خصوص زندگی کودکان کار و در ادامه ریشه یابی علت به وجود آمدن این پدیده، مدتی است از شبکه پنج سیما پخش می‌شود. این برنامه با حضور میدانی در محیط‌های آسیب‌زا و مصاحبه با کودکان کار در گام بعدی با هدف سامان دهی آسیب به مطالبه گری از مسوولان مربوطه و چاره جویی برای رفع مشکلات زندگی این کودکان می‌پردازد.

مجتبی احمدی ـ تهیه کننده و کارگردان «شکلات تلخ» ـ از روزنامه نگاران و فعالان رسانه است که مدت مدیدی است به واسطه ساخت این برنامه تحقیقات گسترده ای در حوزه کودکان کار داشته است.

او درباره محوریت مجموعه تلویزیونی «شکلات تلخ» به ایسنا توضیح می دهد: ما ۶۲ سرفصل تعریف شده در حوزه ی آسیب با موضوعات متفاوت داشتیم. برنامه «شکلات تلخ» با محوریت آسیب‌های حوزه کودکان کار و خیابان راه افتاد اما محوریت برنامه کم کم تغییر کرد. وقتی کودکان کار را به عنوان محور اصلی برنامه انتخاب کردیم باید چرایی به وجود آمدن این پدیده را ریشه یابی می‌کردیم و این مسیر ما را به این سمت برد که اساسا چرا کودک کار به وجود می‌آید. ما در این مسیر به سرفصل‌هایی مثل فقر، طلاق، اعتیاد و مهاجرت و… رسیدیم که با حفظ جزییات در برنامه با حضور کارشناسان و روانشناسان اجتماعی از ابعاد مختلف بررسی شدند. همان ابتدا التهاب موضوع ما را بر آن داشت تا اتاق فکری متشکل از چند روانشناس، چند جامعه شناس، چند استاد دانشگاه، چند کارشناسان بهزیستی و چند کارشناس وزارت کار و سازمان فنی حرفه‌ای و…داشته باشیم و قبل از کلید زدن هر موضوع به سناریویی مفصل و کامل برسیم.

او به توضیحاتش اضافه می کند: وقتی کار را شروع کردیم در قدم اول با حدود ۱۰۰ کودک کار در تهران و شهرهای اطراف تهران گفت‌وگو کردیم؛ هر کدامشان یک داستان زندگی داشتند که ما را به سمت بررسی مسائل مختلف مرتبط در خانواده و جامعه به خصوص طلاق، اعتیاد ، مهاجرت و… می‌کشاند؛ مثلا طلاق والدین یا اعتیاد یکی از طرفین که باعث می‌شد کودک به این راه برسد. بررسی زندگی این کودکان ما را با آسیب‌های اجتماعی مختلف مثل فقر، مهاجرت، طلاق و اعتیاد روبرو کرد. در ادامه داستان، به کودکان زباله گرد و کودکان مهاجر افغانستانی رسیدیم و چرایی حضور و حتی نحوه ورود آنها را بررسی کردیم. در گفت و گو با مهاجران افغانستانی نحوه شغل و در آمد شان را بررسی کردیم و به اطلاعات جامعی رسیدیم.شاید در قدم اول تصمیممان این نبود که وارد حوزه خانواده شویم ولی انگار کودک بی گناه کار دست ما را گرفت و ما را به خانواده‌اش برد؛ ما فهمیدیم که بسیاری از کودکان کار قصه اصلی شان و ریشه یابی ماجرای زندگی شان از خود خانواده شروع می‌شود.

احمدی درباره قدم‌های بعدی که در ارتباط با کودکان کار در برنامه «شکلات تلخ» برداشته شد، خاطرنشان می کند: وقتی وارد زندگی این کودکان شدیم، فهمیدیم گروه‌های سنی مختلف در شهرهای مختلف کشور، ماجراهای مختلفی دارند که هریک از مسیری به این قصه ی تلخ رسیدند. ما به چند شهر سفر کردیم؛ مثلا کودکان کار استان‌های شرقی کولبرها بودند و یا برخی از استان های شمالی آمده بودند در تهران سر چهارراه‌ها کار می‌کردند و در ادامه به کودکان کارِ سخت رسیدیم که بچه‌هایی بودند که در کوره‌های آجرپزی و کارگاه‌های زیرزمینی کار می‌کردند که آسیب‌های زندگی این کودکان به مراتب بیشتر از کودکان سر چهارراه بود. در این بخش به نحوه درآمدزایی و اینکه این کودکان بر چه اساسی از خانه خارج می‌شوند و زندگی‌شان را سپری می‌کنند، می‌رسیدیم و باز پای خانواده پیش کشیده می شد در گفت و گو های مفصل با این خانواده ها به موضوع شغل می رسیدیم که به سرعت آن را به مسئولان مرتبط منتقل می کردیم. قدم دوم ما ساماندهی کودک کار بود. از این رو با ارگان‌هایی که در قصه کودک کار دخیل بودند، مثل نماینده‌های مجلس و شورای شهر صحبت کردیم؛ در واقع برنامه شروع به مطالبه گری برای ساماندهی کودکان کار کرد.

تهیه کننده «شکلات تلخ» درباره نحوه تعامل مسوولان مربوطه با برنامه اظهار می کند: وقتی مسوولان مقابل دوربین «شکلات تلخ» صحبت می‌کردند، از آنان می‌خواستیم تا اقداماتی که انجام داده‌اند را بگویند. ما آن‌ها را با خودمان همراه می‌کردیم، مراکز آسیب را می‌دیدیم و آن‌ها شروع کردند به اقدام کردن. دوربین برنامه طوری بود که مسوولان را در موقعیت اتفاق قرار می‌داد و شرایط طوری بود که ارگان ها مجاب به همراهی و همکاری می شدند و البته با ما همکاری خوبی هم داشتند که این همراهی در جهت حل مشکل و آسیب بود.

او می افزاید: مثلا در بحث کار کودکان در کوره‌های آجرپزی، نماینده اصفهان (آقای مقتدایی) را وارد کار کردیم؛ وقتی شرایط را دیدند به طور مستقیم برای آقای رییس جمهور نامه نوشتند و وضعیت زندگی این کودکان را برایشان تعریف کردند، فردای همان روز آقای رییس جمهور دستور دادند وضعیتشان ساماندهی شود. شاید سابقه نداشته باشد که نامه‌ای به دفتر رییس جمهور زده شود و فردا جوابش بیاید. به ویژه برای تحصیلات این کودکان از نهادهای مردمی کمک گرفتیم تا برایشان تبلت تهیه‌ کنیم و بتوانند درس بخوانند. ما در ادامه متوجه شدیم حدود ۱۷، ۱۸ ارگان به طور مستقیم متولی قصه کودک کار هستند و هر کدام باید نقش خودشان را بازی کنند تا کار سامان دهی به نتیجه برسد پس تا جایی که می شد و توان داشتیم تصاویر برنامه را در اختیارشان قرار می دادیم یا آنها را در جریان می گذاشتیم و پیگیر اقدامات شان هم بودیم ؛ بخش اصلی ماجرا هم بر عهده بهزیستی است پس در بسیاری از مواقع با کارشناسان و مسئولین آنها در موزه ی آسیب همراه می شدیم تا مستند «شکلات تلخ» انعکاسی موثر داشته باشد. در ادامه شورای شهر، شهرداری، نیروی انتظامی، قوه قضائیه و … هم با ما همراه شدند و ما ابعاد مختلف این موضوع را که بررسی کردیم نهاد مرتبط را وارد بازی می کردیم تا سهم و اقدامات خودش را توضیح داده و همراه برنامه شود.

احمدی با بیان اینکه برنامه در کف خیابان ضبط می‌شد و مستقیم خود بچه‌ها و نحوه زندگی‌شان را نشان می‌داد، در این زمینه می گوید: داستان از دغدغه اداری به یک دغدغه اجتماعی تبدیل شد تا آن‌ها هم با ما همراه شوند و وقتی آن‌ها همراه شدند سعی کردیم به نتایجی برسیم و در فصل دوم برنامه یعنی بعد از قسمت چهلم وارد بحث ساماندهی شدیم. بعد از برنامه چهلم با افرادی که در بحث آسیب‌های اجتماعی فعال هستند وارد شور و بحث شدیم کسانی که آمدند و درباره مسیری که بچه‌ها و دیگر آسیب دیدگان ساماندهی می شوند به ما راهکار و چاره دادند و از اینکه با چه فرمولی فرد آسیب دیده از دخترفراری، زنان درگیر آسیب، افراد مصرف کننده و…. می توانند از محیط آسیب خارج شوند صحبت کردند. وظیفه مردم و سامانه ١٢٣ در حل مشکل توسط اورژانس اجتماعی را به تصویر کشیدیم که پیامد آن شناختی بود که مردم خیلی نداشتند و اطلاع رسانی مفیدی صورت گرفت در ادامه همچنین بحث تحصیلات و ایجاد شغل و مهارت آموزی برای افراد در معرض آسیب از کودکان تا زنان بی سرپرست و… را هم پیگیری کردیم.

این تهیه کننده درباره مسئله اشتغال و درآمدزایی کودکان کار عنوان می کند: در بحث مهارت آموزی ما با رییس سازمان فنی حرفه‌ای صحبت کردیم. طبق قانون، کودکان نباید سر کار بروند اما ایشان گفتند من مهارت را به بچه‌ها می‌آموزم که اگر دوست ندارند درس بخوانند و شرایطش را ندارند، یک شغل و مهارتی بیاموزند تا از این شغل آسیب زا فاصله بگیرند. برنامه «شکلات تلخ» در بحث مهارت آموزی اقدامات خوبی کرد. ما از سر چهار راه بچه‌ها را می‌آوردیم تا در کلاس‌های مهارت‌آموزی شرکت کنند. تا جایی که مطمئن شویم سر شغل درست و حسابی رفته و درآمد مناسبی دارند پیگیر کارشان بودیم. خیلی از این بچه‌ها الان در تیم‌های فوتبال بازی می‌کنند. از بچه‌ها می‌پرسیدیم به چه کاری علاقه دارند؛ بعضی‌ها می‌گفتند فوتبال. وقتی پیگیری کردیم دیدیم یک تیم فوتبال برای بچه‌های کار وجود دارد. دوربین ما بچه‌ها را پیگیری می‌کرد تا با یک تیم لیگ برتری قرارداد ببندند. «شکلات تلخ» فقط به مصاحبه با کودکان کار ختم نمی‌شد بلکه پیگیر کارشان بود.

احمدی در ادامه صحبت‌هایش با معرفی چند نمونه از سازمان‌ها و افرادی که به طور خصوصی و خودجوش به کودکان کار کمک می‌کنند، یادآور می شود: مرحله‌ی بعد به تشکل‌ها و افرادی رسیدیم که به صورت خودجوش برای ساماندهی کودکان کار فعالیت می‌کردند؛ مثلا به مهدکودکی در دروازه غار رسیدیم با عنوان «خانه مادری» که بچه‌ها را از مادران معتاد جدا می‌کرد تا در محیط مصرف مادر نباشند. شام، ناهار، استراحت و آموزش این بچه‌ها در این محیط بود و مادران هم وقتی این شرایط را می‌دیدند علاقه‌مند می‌شدند تا محیط آسیب زا را ترک کنند. برای مادران هم در آن سمت کوچه جایی به اسم «خانه پدری» وجود داشت که برایشان تعریف شغل می‌شد تا بتوانند درآمدزایی کنند و به فرزندشان هم نزدیک باشند. در مدت ساخت «شکلات تلخ» از این جنس موارد به بیش از ۳۰ یا ۴۰ مورد در اشکال مختلف در تهران و شهرهای دیگر رسیدیم که نمایش اقدامات آنها در دل برنامه برای دیگران هم ایجاد انگیزه بود بازخوردی که ما در تماس های مختلف به آنها می رسیدیم.

او ادامه می دهد: بعد از ماجرای زلزله کرمانشاه افرادی را پیدا کردیم که تصمیم گرفته بودند در کرمانشاه مدرسه سازی کنند، در استان‌های خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد هم بودند کسانی دغدغه تحصیل بچه ها را داشتند و در روزهای کرونایی هم ماموریت جدیدی به فعالیت های شان اضافه شده بود که در برنامه به آن نیز پرداختیم. برخی ها هم با دیدن برنامه تصمیم گرفته بودند برای بچه‌ها تبلت بخرند و با برنامه تماس می‌گرفتند. مثلا در یکی از قسمت‌ها، کودکی از علاقه اش به تحصیل صحبت می‌کرد و بعد با ما تماس می گرفتند و می‌خواستند با او ارتباط بگیرند. مادربزرگی در کوره آجرپزی در قرچک ورامین با ما مصاحبه کرد و گفت که فرزندانش در کوره کار می‌کنند در پایان پرسیدیم چه آرزویی داری؟ گفت رفتن به کربلا و در پایان پخش آن برنامه بیش از ۲۰ ، ۳۰ نفر کاندیدا شدند که ایشان را به کربلا ببرند.

کارگردان «شکلات تلخ» با اشاره به نتیجه بخش بودن این برنامه در حوزه ساماندهی کودکان کار و دیرآسیب ها عنوان می کند: «شکلات تلخ» از شعار فاصله گرفت و ما حتی روانشناسانمان را هم نگذاشتیم پشت میز بنشینند و برنامه به هیچ وجه نگاه استودیویی به خود نگرفت. ما با هیچکس در دفتر مصاحبه نگرفتیم به جز در مواردی خاص، به همین دلیل بعد از مدتی مخاطب ما را باور کرده و به ما اعتماد کرد. این را از بازخوردهای برنامه در فضای مجازی متوجه شدیم. ما به دنبال خودنمایی و شیک و پیک کردن صحنه نبودیم؛ سبک قاب بندی و کارگردانی این مستند نمایش واقعی محیط آسیب بود و تصویر باید روی ذهن و روح تماشاگر تاثیر می گذاشت پس عکس های ای برنامه هم هرگز نمایشی نبود. گاهی داستان های تلخ و واقعی افراد را برای حفظ شأن و امانت داری کیس ها توسط بازیگران به نمایش می گذاشتیم اما از واقعیت مدام مراقبت کردیم. در طول ساخت این برنامه متوجه شدیم اگر یک برنامه بتواند مسوولی را مجاب کند که در برابر واقعیتی اقدام کند قطعا آن مسوول بلند می‌شود؛ مسوولان هر قولی به ما دادند عمل کردند و خیلی‌ها نخواستند کارشان تصویری شود.

به گفته احمدی قرار است در سال جدید برنامه «شکلات تلخ» با عنوان «شکلات شیرین» ادامه داشته باشد؛ محوریت فصل جدید افرادی هستند که از محیط آسیب خارج شده و موفق شده‌اند زندگی شان را نجات دهند و البته ناجیان افراد آسیب دیده و چرایی این اقدام دلی و خود جوششان مد نظر است که باید ببینیم نظر مدیران شبکه پنج در این باره چیست. در این فصل با افراد مصاحبه شده و درباره تغییر زندگی‌شان صحبت خواهد شد.

او در این رابطه هم توضیح می دهد: موقعیت برنامه همان است اما نگاهی امیدوارانه تر دارد؛ زیرا در فصل اول واقعا تلخ و آزاردهنده بود. گاهی اوقات هنگام تدوین نمی‌توانستیم صحبت‌های برخی از بچه‌ها را نشان دهیم و نمایشش خیلی آزاردهنده می‌شد. موضوع برنامه طوری است که وقتی تاثیر بهتری دارد که به طور مستمر ادامه داشته باشد.

این تهیه کننده در پاسخ به این سوال ایسنا که چقدر دچار ممیزی شده‌اند؟ می گوید: مدیران شبکه پنج به رغم اینکه گاهی به خط قرمزها نزدیک می‌شدیم با ما همراهی کردند. می‌گفتند اجازه ندهید برنامه خیلی تلخ شود اما وقتی دیدند نیاز است تا واقعیت هایی به مردم و مسوولان نشان داده شود با ما همکاری کردند؛ آقای اشناب مدیر شبکه پنج و آقای کریمی مدیر گروه اجتماعی و قائم مقام شبکه به من کمک کردند تا همه آن چیزی که باید را به تصویر بکشم. خیلی از مواردی که در این برنامه نشان دادیم در شبکه‌های دیگر سیما نشان داده نشده است که این حاصل حمایت مدیران من در شبکه پنج است.

مجتبی احمدی در پایان درباره برنامه سازی در دوران کرونا و دشواری‌های آن تصریح می کند: در یک سال اخیر با شرایط سخت کرونا کار کردیم. گاهی بعد از اینکه برنامه تمام می‌شد همه تیم تست می‌دادیم و ۲۴ ساعت در دفتر می‌ماندیم تا مطمئن شویم مشکلی نبوده است و بعد به خانه می‌رفتیم. سعی کردیم پروتکل‌ها را رعایت کنیم. خدا را شکر توانستیم بدون مشکل برنامه را در ۶۲ قسمت روی آنتن ببریم.

به گزارش ایسنا، برنامه «شکلات تلخ» تا پایان سال روی آنتن شبکه پنج است و روزهای یکشنبه و سه شنبه از این شبکه پخش می‌شود. به گفته تهیه کننده برنامه «شکلات تلخ» در سال جدید احتمالا با عنوان جدید «شکلات شیرین» ادامه خواهد یافت.